پوکی استخوان، وضعیتی است که در آن استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند و خطر شکستگی را افزایش می‌دهد. این بیماری خاموش اغلب تا زمان وقوع شکستگی خود را نشان نمی‌دهد و می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله از دکتر پویا مشکدار به بررسی علائم، عوارض و راه‌های پیشگیری از پوکی استخوان خواهیم پرداخت.
پیشگیری از پوکی استخوان
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یک بیماری شایع است که در آن استخوان ها به تدریج ضعیف و شکننده می‌شوند، به طوری که احتمال شکستگی آن ها حتی با ضربات یا فشارهای خفیف افزایش می‌یابد. این بیماری به طور معمول به دلیل کاهش تراکم استخوانی و تغییر در ساختار آن ایجاد می‌شود.
این بیماری که بیشتر در میان سالمندان و به ویژه زنان پس از یائسگی دیده می‌شود، به طور تدریجی و بدون علامت خاصی پیشرفت می‌کند، تا زمانی که یک شکستگی به طور ناگهانی رخ دهد. پوکی استخوان، با وجود جدی بودنش، در صورت شناسایی زودهنگام و مراقبت مناسب قابل مدیریت است.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان در مراحل اولیه بدون علائم است. بسیاری از افراد تا زمانی که دچار شکستگی استخوان نشوند، متوجه ابتلا به این بیماری نمی‌شوند. با این حال، در مراحل پیشرفته یا پس از شکستگی استخوان، علائم پوکی استخوان ظاهر می‌شود. این علائم شامل موارد زیر است:
- شکستگی های مکرر یا آسان: حتی با ضربات خفیف یا فشار کم، مانند افتادن از ارتفاع کم، شکستگی های غیر معمول به خصوص در استخوان های کمر، مچ دست و ران رخ می‌دهد.
- کمر درد: پوکی استخوان باعث شکستگی مهره‌ها می‌شود که منجر به درد مزمن کمر می‌شود.
- افتادگی بدن یا تغییرات در حالت بدن: در اثر شکستگی های متعدد در مهره‌ها و تغییر در وضعیت استخوان ها، ستون فقرات خم می‌شود.
- درد در مفاصل یا استخوان‌ها: بعضی از افراد احساس درد در مفاصل یا استخوان ها خواهند داشت، این درد با فعالیت یا فشار بیشتر تشدید می‌شود.
دلایل و شرایط موثر در ایجاد پوکی استخوان
افزایش سن: با افزایش سن، تولید مواد معدنی و پروتئینی در استخوان ها کاهش می‌یابد. به طور خاص، تراکم استخوانی در افراد بالای 50 سال به طور طبیعی کاهش می‌یابد، که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
کمبود کلسیم و ویتامین D: کلسیم یکی از مواد معدنی اصلی استخوان ها است و ویتامین D نقش حیاتی در جذب کلسیم دارد. کمبود این دو ماده مغذی باعث ضعف و کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شود.
یائسگی در زنان: کاهش سطح استروژن در زنان یائسه یکی از علل اصلی پوکی استخوان در این گروه است. استروژن به حفظ تراکم استخوان کمک می‌کند و کاهش آن موجب تجزیه سریع استخوان ها می‌شود.
اختلالات هورمونی در مردان: کاهش سطح تستوسترون در مردان مسن نیز به کاهش تراکم استخوانی و ابتلا به پوکی استخوان منجر می‌شود.
وراثت و عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی پوکی استخوان خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد. اگر والدین یا بستگان نزدیک فرد دچار شکستگی های استخوانی یا پوکی استخوان شده باشند، احتمال ابتلا در او بیشتر است.
فعالیت بدنی ناکافی: ورزش‌هایی که شامل فشار بر استخوان‌ها و مفاصل هستند مانند پیاده روی، دویدن یا وزنه برداری به حفظ تراکم استخوانی کمک می‌کنند. نداشتن فعالیت بدنی منظم باعث کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود.
استعمال سیگار و مصرف الکل: سیگار کشیدن و مصرف الکل به شدت با کاهش تراکم استخوان ارتباط دارند. سیگار کشیدن باعث کاهش جذب کلسیم و کاهش تولید استروژن در زنان می‌شود. مصرف بیش از حد الکل نیز باعث کاهش تشکیل استخوان جدید می‌شود.
داروها: برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها ، داروهای ضد تشنج و برخی داروهای درمان سرطان باعث کاهش تراکم استخوانی می‌شوند. استفاده طولانی مدت از این داروها خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
اختلالات تغذیه ای: رژیم غذایی که فاقد مواد مغذی ضروری مانند کلسیم، ویتامین D، پروتئین و دیگر مواد مغذی باشد، به ضعف استخوان ها منجر می‌شود.
اختلالات پزشکی دیگر: بیماری‌هایی مانند بیماری تیروئید، دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید و بیماری‌های کلیوی خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. همچنین، استفاده از برخی درمان های دارویی برای این بیماری ها نیز موجب کاهش تراکم استخوانی می‌شود.
کمبود هورمون رشد در کودکان: در کودکان، کمبود هورمون رشد باعث اختلال در رشد استخوان ها و کاهش تراکم استخوانی می‌شود.
ضعف سیستم ایمنی: برخی از اختلالات سیستم ایمنی و بیماری هایی که سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهند با تغییرات در روند طبیعی ساخت استخوان ها، خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.
روش‌های تشخیص پوکی استخوان
تشخیص پوکی استخوان با آزمایش تراکم استخوان (DXA) انجام می‌شود که با اشعه ایکس دوگانه، میزان تراکم معدنی استخوان را در نواحی مانند کمر، مفصل ران و مچ دست اندازه‌گیری می‌کند. نتیجه این آزمایش به‌صورت T-score ارائه می‌شود و اگر این عدد کمتر از -2.5 باشد، فرد به پوکی استخوان مبتلا است. همچنین آزمایش خون و ادرار برای بررسی سطح کلسیم، ویتامین D و نشانگرهای استخوانی انجام می‌شود، اما تشخیص قطعی با DXA است. در موارد مشکوک به شکستگی، رادیوگرافی برای بررسی آسیب به استخوان‌ها کاربرد دارد.
راه‌های درمان پوکی استخوان شامل داروها، تغییر سبک زندگی و تغذیه مناسب است که بسته به شدت بیماری و وضعیت فرد به‌صورت ترکیبی یا جداگانه انجام می‌شود تا خطر شکستگی کاهش یابد و تراکم استخوان تقویت شود.
جلوگیری از پوکی استخوان
جلوگیری از پوکی استخوان با اتخاذ سبک زندگی سالم و رعایت تغذیه مناسب امکان پذیر است.
- مصرف کافی کلسیم و ویتامین D از طریق غذا یا مکمل ها برای تقویت استخوان ها ضروری است.
- انجام ورزش های وزنه برداری و تمرینات مقاومتی به تقویت تراکم استخوانی کمک می‌کند.
- اجتناب از سیگار کشیدن و مصرف الکل خطر پوکی استخوان را کاهش می‌دهد.
- توجه به رژیم غذایی متعادل، خواب کافی و مدیریت استرس نیز از عوامل مهم در پیشگیری از این بیماری است.
عوارض و خطرات پوکی استخوان
پوکی استخوان یک بیماری خاموش است و در صورتی که درمان به موقع و مناسب انجام نشود، عوارض جدی و خطراتی برای سلامت فرد به همراه دارد. این عوارض ناشی از ضعف و شکنندگی استخوان ها هستند که به راحتی در معرض شکستگی قرار می‌گیرند. در اثر کاهش تراکم استخوان در ستون فقرات، مهره‌ها دچار شکستگی می‌شوند که این شکستگی‌ها بدون تصادف یا ضربه های شدید رخ می‌دهند. این شکستگی‌ها باعث کمر درد شدید، کاهش قد و اختلال در عملکرد بدن می‌شوند.
شکستگی‌های استخوانی، به ویژه در ناحیه کمر، باعث درد مزمن می‌شوند که فعالیت های روزمره فرد را محدود می‌کنند. شکستگی‌های متعدد، به ویژه در استخوان های بلند مانند ران و ساق پا، باعث ناتوانی دائمی و نیاز به حرکت با کمک یا استفاده از کمک حرکتی مانند واکر می‌شوند. این امر منجر به مشکلات بیشتر از جمله افسردگی، اضطراب و احساس از دست دادن استقلال در انجام امور خواهد شد.
نتیجه گیری
پوکی استخوان یک بیماری شایع اما در ابتدای شروع، بدون علامت است که عواقب جدی برای سلامت فرد به همراه دارد. پیشگیری از این بیماری با رعایت تغذیه مناسب، ورزش منظم و تغییرات در سبک زندگی امکان پذیر است. در صورتی که به علائم پوکی استخوان دچار شدید یا اگر به دنبال مشاوره و درمان مناسب هستید، به دکتر پویا مشکدار، متخصص ارتوپدی مراجعه کنید. ایشان با تجربه و دانش تخصصی خود در زمینه تشخیص و درمان بیماری های استخوانی و مفصلی، شما را در پیشگیری و درمان پوکی استخوان یاری می‌کنند.