خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی یکی از مشکلاتی است که بسیاری از بیماران را در مراحل پس از جراحی درگیر می‌کند. این سفتی مفصل توان حرکتی فرد را کاهش می‌دهد و فعالیت‌های روزمره را مختل می‌کند. شروع سریع برنامه توان‌بخشی و پیگیری دقیق دستورالعمل‌های پزشک نقش مهمی در پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت دارد. به خاطر همین باید با علل و راهکارهای درمان این بیماری آشنا شوید و بهترین پزشک را برای درمان انتخاب کنید.
دلایل خشکی زانو بعد‌از عمل رباط صلیبی
پس از عمل بازسازی رباط صلیبی، واکنش التهابی طبیعی بدن باعث تورم ناحیه و احساس سفتی می‌شود. بافت اسکار که در روند بهبود شکل می‌گیرد، گاهی بیش از حد تجمع می‌یابد و بافت‌های اطراف را درگیر می‌کند. بی‌حرکتی نسبی در هفته‌های ابتدایی جراحی یا شروع دیرهنگام فیزیوتراپی، شانس چسبندگی داخل مفصلی را افزایش می‌دهد. ضعف عضلانی خصوصا در ناحیه‌ی چهارسر ران و هم‌سترینگ هم به کاهش دامنه‌ی حرکت دامن می‌زند. در کنار این مکانیسم‌ها، عواملی هستند که شدت خشکی زانو را تشدید می‌کنند:
- سن بالا و کاهش قابلیت بازسازی بافت
سن بالا و کاهش قابلیت بازسازی بافت باعث می‌شود فرآیند بهبود بعد از عمل رباط صلیبی کندتر شود و درصد تشکیل بافت اسکار در اطراف مفصل افزایش پیدا کند. با بالا رفتن سن، تقسیم سلولی کند و کیفیت کلاژن‌های تولیدی کاهش پیدا می‌کند؛ در نتیجه رباط تازه پیوندی و بافت‌های همبندی اطراف آن زمان بیشتری برای ترمیم نیاز دارند. کاهش خون‌رسانی موضعی و تغییر در پاسخ التهابی هم به خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی دامن می‌زند و باعث می‌شود دامنه حرکتی به سختی بازیابی شود.
- سابقه‌ی بیماری‌های مزمن
سابقه‌ی بیماری‌های مزمن مثل دیابت یا آرتریت شرایط فیزیولوژیک ناحیه عمل را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار مز‌دهد. در دیابت، اختلال در تنظیم قند خون و افت عملکرد عروق کوچک پوست و بافت‌های اطراف مفصل را مستعد عفونت و تاخیر در ترمیم می‌کند. از طرف دیگر آرتریت زمینه‌ای باعث می‌شود التهاب مفصلی مزمن زمینه‌ی سفت شدن غشا سینوویال شود و در نهایت خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی را تشدید کند.
- عدم رعایت دقیق جلسات فیزیوتراپی
عدم رعایت دقیق جلسات فیزیوتراپی مهم‌ترین عامل قابل کنترل در بروز خشکی زانو است. تمرینات منظم و تحت نظر فیزیوتراپ، دامنه حرکتی مفصل را حفظ و با تقویت عضلات چهارسر ران و هم‌سترینگ از ایجاد چسبندگی داخل مفصلی جلوگیری می‌کند. هرگونه تاخیر یا حذف بخشی از برنامه توان‌بخشی خصوصا در هفته‌های اول احتمال تجمع بیش‌ازحد بافت فیبروتیک را بالا می‌برد و روند بازپس‌گیری حرکت طبیعی را سخت‌تر می‌کند.
- مهارت جراح ارتوپد
کیفیت تکنیک جراحی و مهارت جراح نقش مهمی در کاهش میزان تورم و تحریک بافتی پس از عمل دارد. برش‌های دقیق، حداقل دست‌کاری بافت‌های سالم و تنظیم مناسب تنش رباط پیوندی باعث می‌شود التهاب کمتر و فضای حرکتی بهتری در مفصل زانو حفظ شود. در مقابل، تکنیک نادرست یا تجربه پایین جراح خونریزی موضعی، تورم بیش‌ازحد و تشکیل چسبندگی‌های ناخواسته را افزایش می‌دهد و به خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی می‌انجامد.
مدت‌زمان مورد نیاز برای رفع خشکی‌زانو
درمان سفتی مفصل زانو معمولا در سه فاز اصلی دنبال می‌شود:
1. فاز حاد (هفته‌ی اول تا ششم)
در این دوره هدف اصلی کنترل التهاب و شروع حرکات ساده زیر نظر فیزیوتراپ است. تمرینات غیرفعال و فعال با دامنه محدود، به حفظ انعطاف‌پذیری بافت‌ها کمک می‌کند.
2. فاز توان‌بخشی (هفته‌ی ششم تا دوازدهم)
دامنه‌ی حرکتی به‌تدریج بهبود می‌یابد و تمرکز بر تقویت عضلات چهارسر ران و هم‌سترینگ است. استفاده از باندهای کشی و دستگاه‌های تراکشن در صورت نیاز توصیه می‌شود.
3. فاز تثبیت (پس از سه ماه)
بیمار به فعالیت‌های روزمره نزدیک می‌شود و تمرینات پیشرفته‌تر برای بهبود تعادل، هماهنگی و قدرت عضلانی ادامه پیدا می‌کند.
مدت زمان کلی درمان خشکی زانو تقریباً حدود ۳ تا ۶ ماه است، اما در بیماران با پیگیری دقیق برنامه توان‌بخشی و سن کمتر، بازگشت دامنه حرکتی در حدود ۳ ماه امکان‌پذیر است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در اغلب موارد ادامه‌ی منظم فیزیوتراپی باعث بهبود تدریجی خشکی زانو می‌شود، اما در صورت بروز هر یک از شرایط زیر باید سریعاً با بهترین متخصص ارتوپدی در تهران مشورت کنید:
- درد پیشرونده و غیرقابل کنترل در حین خم یا صاف کردن زانو
- تورم بیش از حد یا گرمی موضعی که با استراحت و یخ‌درمانی کاهش نیابد
- محدودیت دامنه‌ی حرکت که پس از ۳ ماه همچنان بیش از ۲۰ درصد نسبت به طرف مقابل باشد
- علائم عفونت شامل تب، قرمزی و ترشحات غیرعادی
آیا خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی طبیعی است؟
خشکی زانو بعد از عمل رباط صلیبی در هفته‌های ابتدایی کاملاً طبیعی است. واکنش التهابی بدن به جراحی، تورم بافت‌های اطراف مفصل و تشکیل ضایعات فیبروتیک اولیه همه باعث محدود شدن موقت دامنه حرکتی می‌شوند.
علاوه بر این انقباض حمایتی عضلات چهارسر ران و هم‌سترینگ به منظور محافظت از رباط تازه‌پیوندی می‌تواند احساس سفتی ایجاد کند. این وضعیت معمولا با شروع به موقع تمرینات فیزیوتراپی و استفاده از روش‌هایی مثل سرما‌درمانی و ماساژ کاهش می‌یابد و در بسیاری از بیماران طی ۶ تا ۱۲ هفته اول، دامنه حرکتی قابل قبولی بازمی‌گردد.
اگرچه خشکی خفیف در مراحل ابتدایی انتظار می‌رود، اما ادامه سفتی بیش از حد یا عدم پیشرفت مناسب دامنه حرکت پس از سه ماه نیازمند بررسی مجدد است. در صورتی که توان خم و راست کردن زانو کمتر از هشتاد درصد سمت مقابل باقی بماند یا با درد شدید و تورم مزمن همراه باشد، بهتر است با بهترین جراح رباط صلیبی در تهران خود مشورت کنید. انجام جلسات منظم توان‌بخشی، پیگیری دقیق دستورالعمل‌های پزشک و توجه به علائم هشدار مانند گرمی و قرمزی مفصل به بهبود سریع‌تر و پیشگیری از عوارض طولانی‌مدت کمک می‌کند.
سوالات متداول
- آیا همه‌ی بیماران به جراحی تکمیلی نیاز پیدا می‌کنند؟ در اکثریت موارد، ادامه‌ی فیزیوتراپی و تمرینات تخصصی بدون نیاز به مداخلات جراحی بیشتر کافی است.
- چه زمانی باید ورزش‌های استقامتی را شروع کرد؟ پس از هفته‌ی دوازدهم و با تأیید فیزیوتراپ، ورزش‌های هوازی و استقامتی کم‌فشار را شروع کنید.
- آیا ورزش در آب برای بهبود خشکی زانو پس از عمل رباط صلیبی مفید است؟ بله، تمرین در استخر با کاهش فشار روی مفصل و افزایش حرکت، سرعت بهبود دامنه حرکتی را بالا می‌برد.